Beyitin Şerhi ve Hat - Şeyh Gâlib / Merve Yıldız

Ne hevâ vü ne kemân ü ne kemân-keş ancak

Erdiren menziline tîri nidâ-yı “yâ Hak”

                                   (Şeyh Galip G. 175/1)

                                   (Oku, hedefine ulaştıran ne hava ne yay ne de oku atandır

                                   Ancak, oku hedefine ulaştıran “yâ Hakk” seslenişidir.)

Müslüman Türk ordularında yay, “Bismillah” denilerek gerilir ve ok da “Yâ Hakk” ifadesiyle hedefine doğru bırakılırdı. Çünkü ok da kılıç da Allah’a hizmet etmek, cihat için kullanılırdı. O yüzden hedefe ulaştıracak olan Allah’tır. Bu düşünceden dolayı “Yâ Hakk, Yâ Allah” ifadesi her ok atışında söylenirdi.

“Yâ Hakk” ifadesi, okçuluk yarışmalarındaki mesafe atışlarında okçular ayakta ok atarlardı. Mesafenin ölçülebilmesi için havacılar adı verilen bir ekip beklerdi. Okçu, birkaç adım ilerledikten sonra “Yâ Hakk” diyerek okunu fırlatırdı. Bu sesleniş hem oku menzile ulaşması için bir dua hem de havacılara okun atıldığını haber vermek için bir nidaydı. Havacılar da ileride okun varıp varmadığını haber vermek için ellerinde “salaşpur” denilen bir bezle beklerlerdi. Eğer ok, mesafeye ulaşmışsa salaşpuru açarlardı; ama ulaşmamışsa bir işaret vermezlerdi (Pakalın 1983: 720). Şeyh Galip de bu olaya gönderme yaparak bu durumu beyitinde son derece güzel ve manidar bir şekilde ifade ederek oku asıl hedefe ulaştıranın “Ya Hakk, Ya Allah” duası olduğunu dile getirmiştir.

Vezin:    feʿilâtün/ feʿilâtün/ feʿilâtün/ feʿilün

Bilinmeyen Kelimeler:

Havâ           : 1. Hava. 2. Hafif rüzgâr.

Kemân        : 1. Yay. 2. Kavis. 3. Keman.

Kemân-keş : 1. Yay çeken, ok atan. 2. Keman çalan.

Nidâ             : 1. Çağırma, bağırma, seslenme. 2. Ses verme.

Salaşpur       : Avrupa’da üretilen astarlık seyrek bez.

Tîr                 : Ok.

ü/vü              : “ve” bağlacı.

Yâ Hakk       : Ya Allah.

Kaynakça:

Ferit Develioğlu. (2010). Osmanlı-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. (Haz. Aydın Sami Güneyçal). (26. Baskı). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.

İsmail Parlatır. (2006). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. (1. Baskı). Ankara: Yargı Yayınevi.

M. Muhsin Kalkışım. (2013). Şeyh Galib Dîvânı. (Gözden geçirilmiş 2. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.

Mehmet Zeki Pakalın. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB Yayınları. C. II.

Beyit: Şeyh Gâlib       Hattat: Merve Yıldız       Şerh Eden: Emrah Aydemir